Types of cheque in Marathi – आजच्या लेखात आपण चेक चे प्रकार या विषयावर पूर्ण माहीती जाणून घेणार आहोत. कारण बऱ्याच जणांना चेक म्हणजे नेमंक काय हेच माहीती नसते म्हणून आपल्या ह्या लेखात चेक म्हणजे काय या बद्दल सांगितले आहे तसेच आज चेक चे प्रकार कोणते कोणते आहे हे समजून घेणार आहोत.
Types of cheque in Marathi | What Is Check In Marathi
चेक (Check) म्हणजे बँकेतून पैसे भरण्यासाठी किंवा काढण्यासाठी वापरला जाणारा एक लिखित दस्तऐवज (Written Document) आहे. चेकच्या माध्यमातून बँकेला आदेश दिला जातो की, संबंधित चेकधारकाच्या खात्यातून ठराविक रक्कम लाभार्थ्याला (Payee) द्यावी किंवा त्याच्या खात्यात जमा करावी.
भारतीय परिभाषा कायद्याच्या (Negotiable Instruments Act, 1881) कलम ६ नुसार:
“चेक हा एक प्रकारचा लिहिलेला हुकूम आहे, जो चेकधारक (Drawer) बँकेला त्याच्या खात्यातून एका ठराविक रकमेचा भरणा लाभार्थ्याला करायला सांगतो.
चेकच्या प्रमुख घटक (Important Components of a Cheque):
- स्वाक्षरी (Signature): चेकधारकाची स्वाक्षरी आवश्यक आहे.
- चेक क्रमांक (Cheque Number): प्रत्येक चेकला एक अद्वितीय क्रमांक असतो.
- तारीख (Date): चेकवर लिहिलेली तारीख, ज्यादिवशी चेक वैध ठरतो.
- चेकधारकाचे नाव (Drawer’s Name): ज्याने चेक लिहिला आहे.
- लाभार्थ्याचे नाव (Payee’s Name): ज्याला रक्कम दिली जाणार आहे.
- रक्कम (Amount): दिली जाणारी रक्कम शब्दात आणि आकड्यात लिहिलेली असते.
चेकच्या प्रकारांचा उपयोग:
ऑनलाइन व्यवहार नसलेल्या ठिकाणी: रोखीऐवजी सुरक्षित पद्धत म्हणून.
व्यवसायिक व्यवहारांसाठी: खरेदी-विक्रीसाठी.
वैयक्तिक उपयोग: इतर व्यक्तींना पैसे देण्यासाठी किंवा स्वतःसाठी काढण्यासाठी.
चेकच्या प्रमुख वैशिष्ट्ये (Features of Cheque):
चेक बाउन्स होण्याचा धोका: जर खात्यात पुरेसे पैसे नसतील, तर चेक बाउन्स होतो.
सुरक्षितता: चेक रोखीच्या तुलनेत अधिक सुरक्षित आहे.
ऑडिट ट्रेल: व्यवहाराची नोंद ठेवण्यासाठी उपयुक्त.
अंतिम मुदत: चेकची वैधता सामान्यतः ३ महिने असते.
चेकचा उपयोग:
पैसे सुरक्षित ठेवण्यासाठी आणि देण्यासाठी.
कर्ज भरण्यासाठी.
पगार देण्यासाठी.
मोठ्या रकमेचे व्यवहार करण्यासाठी.
Types of cheque in Marathi | चेक चे कोणते कोणते प्रकार आहे ?
१. ओपन चेक (Open Cheque)
- म्हणजे काय? ओपन चेक म्हणजे असा चेक ज्यावर कोणत्याही लाभार्थ्याचं (Payee) नाव नसतं किंवा फक्त चेकधारकाच्या नावाने लिहिलेला असतो. यामध्ये लाभार्थीला थेट रोख पैसे काढता येतात.
- वैशिष्ट्ये:
- कोणत्याही व्यक्तीने पैसे काढू शकतात.
- चेकवर “अकाऊंट पेयी” (Account Payee) शिक्का नसतो.
- जोखीम:
हरवल्यास कोणीही या चेकचा गैरवापर करू शकतो.
२. क्रॉस्ड चेक (Crossed Cheque)
- म्हणजे काय? चेकच्या वरती डाव्या कोपऱ्यात दोन आडव्या रेषा मारून “अकाऊंट पेयी” लिहिलेला चेक म्हणजे क्रॉस्ड चेक.
- वैशिष्ट्ये:
- पैसे थेट लाभार्थ्याच्या खात्यात जमा होतात.
- रोख स्वरूपात पैसे काढता येत नाहीत.
- फायदा:
चेक सुरक्षित आहे, कारण तो फक्त लाभार्थ्याच्या खात्यातच जमा होतो.
३. बेरर चेक (Bearer Cheque)
- म्हणजे काय? चेकवर लाभार्थ्याचे नाव लिहिले असले तरी, ज्याच्याकडे चेक असेल त्याला पैसे मिळतात.
- वैशिष्ट्ये:
- लाभार्थ्याच्या खात्यात पैसे न भरता थेट पैसे दिले जातात.
- बेरर (Bearer) हा शब्द चेकवर लिहिलेला असतो.
- जोखीम:
हरवल्यास कोणीही पैसे काढू शकतो.
ऑर्डर चेक (Order Cheque)
- म्हणजे काय?
चेकवर “बेरर” हा शब्द ओलांडून लाभार्थ्याचे नाव लिहिलेला असतो. पैसे फक्त त्या व्यक्तीला मिळतात, ज्याचं नाव चेकवर आहे. - वैशिष्ट्ये:
- लाभार्थ्याची ओळख पटल्यावरच पैसे दिले जातात.
- रोख किंवा खात्यात पैसे जमा करण्यासाठी वापरता येतो.
पोस्ट डेटेड चेक (Post-Dated Cheque)
- म्हणजे काय? चेकवर भविष्यातील तारीख लिहिलेली असते, ज्यामुळे ती तारीख येईपर्यंत चेक जमा करता येत नाही.
- वैशिष्ट्ये:
- विशिष्ट तारखेनंतरच पैसे मिळतात.
- कर्जाचे हप्ते किंवा निश्चित पेमेंटसाठी उपयोग होतो.
बाउन्स चेक (Bounced Cheque)
- म्हणजे काय? जर चेकवर लिहिलेली रक्कम खात्यातून भरता आली नाही तर चेक बाउन्स होतो.
- कारणे:
- खात्यात पुरेसे पैसे नसणे.
- चेकवरील माहिती चुकणे.
- चुकीची स्वाक्षरी.
डिमांड ड्राफ्ट चेक (Demand Draft Cheque)
- म्हणजे काय? हा चेक बँकेकडून जारी होतो आणि तो फक्त लाभार्थ्याला मिळतो. तो बाउन्स होण्याची शक्यता नसते.
- वैशिष्ट्ये:
- बँकेने हमी दिलेला चेक.
- मोठ्या व्यवहारांसाठी वापर.
ब्लँक चेक (Blank Cheque)
- म्हणजे काय? चेकवर रक्कम आणि लाभार्थ्याचे नाव न लिहिता फक्त स्वाक्षरी केली जाते.
- वैशिष्ट्ये:
- सामान्यतः बँक व्यवहारांसाठी किंवा आपत्कालीन स्थितीत वापरतात.
- जोखीम:
गैरवापर होण्याची शक्यता जास्त.
तर अशाप्रकारे आपण चेक चे प्रकार कोणते कोणते आहे. व त्याचा वापर कसा केला जातो त्याचे फायदे नियम अटी प्रकार व त्याची प्रक्रिया आपल्या लेखांमध्ये आपण जाणून घेतलेली आहे. तर हा लेख तुम्ही नक्कीच वाचावा आणि तुम्हाला गरज पडत चेक चा वापर करायचा असल्यास पूर्ण माहिती वाचून पुढील प्रक्रिया करावी..अश्याच माहिती साठी आमच्या लेखमराठी या वेबसाइट ला भेट द्या.